Soms is het denken zwaarmoedig; dan lopen de dingen niet lekker. Maar het gebeurt ook dat je denken soepel en licht werkt. Dan ben je creatief en helder. Vrij alsof je vliegt. Hindernissen worden uitdaging. Wat maakt het verschil? Het gaat om de rol van de levenskracht in je innerlijk, namelijk de ziel. En hoe die werkzaam is. De weg van de zuivering van het denken (Purification of  mind).

ABSTRACT.     Sometimes one’s thinking is heavy, the flow is stagnant. Yet it does happen that the mind becomes transparent,  a current of light producing creativity. The blockade turns into a challenging opening.  Inspiration. What makes the difference? It is your life’s energy, the power of the soul. Treading the path of the mental purification.

Het is een filosofietje over de denkwereld — de mind. Ik volg Hazrat Inayat Khan in zijn visie dat de mind twee lagen heeft. De ene laag, de diepte, noemt hij het hart; het vertegenwoordigt de fijnere gevoelens. De andere is het denken; het is de concretere leefwereld. Daarover gaan we het hebben. Toch heeft ook het denken een subtiele onderlaag, die verbonden is met een bewustzijnssfeer die groter en wijder is dan het dagelijkse bewustzijn. In soefi-termen heet het de sfeer van de genius (djinn). Die sfeer is een verborgen bewustzijnstoestand van de ziel die ons nabij is — zij ’t buiten het gangbare veld van waarneming. Inayat Khan spreekt ook over de ‘divine mind’. Het is een soort universeel bewustzijn. Het bijzondere is dat je daar als individu bij betrokken bent. Laten we hierover in gesprek komen met het rijke gedachtengoed van Hazrat Inayat. Dit hele stuk is er door geïnspireerd. Hier nu de vraag hoe dat andere bewustzijn in het denken kan doorwerken. En hoe we het traceren.

Denken, als je identiteit

Denken is een van de functies van wat Hazrat Inayat Khan de mind noemt. Denken en waarnemen is wat de hersenen in werking zet, en niet andersom, zoals sommige neurowetenschappers menen. Het denken is in allerlei opzichten sturend in je leven; daarom is training zoals we dat kennen in het soefisme zo belangrijk. Later in dit stuk zullen we zien dat er meer aan de hand is. Maar de kernvraag is, wie is het eigenlijk die denkt? Ik zelf toch? Ja, en is dat ik niet eigenlijk je bewustzijn? Ja, want wat je denkt, voelt en bent is wat jou bepaalt, wat je identiteit is. Meestal gaat het dan om wat we het dagelijkse bewustzijn kunnen noemen. Dat is wat je op een ogenblik waarneemt, denkt, zegt en doet, je ik, je ‘onechte’ ik  (hierover later meer). Misschien zit dat dichtbij het mooie Nederlandse woord gemoed. Alles in wisselwerking met de wil. Dat gebeurt onder invloed zowel van je omgeving als vooral ook van binnenuit.

 Wanneer we al die ogenblikken van het dagelijkse bewustzijn samen nemen, is dat niet wat we aard en karakter noemen — het resultaat van alles wat je meekreeg en van wat je in het leven ervaren hebt? En dat in voortdurende ontwikkeling verkeert. Het is eigenlijk de grondslag van waaruit je denkt, spreekt en handelt. Je identiteit dus? Om te beginnen: ja. Mits je onderkent dat je eigenlijk nog aan het ontdekken ervan bent; en vooral: waaraan je kunt werken. Ook daar doen we veel aan in de soefitraining.

Maar is dat je echte identiteit? Is er daarnaast niet nog een ander bewustzijn? Een gewaarworden dat je kan verrassen; je weet niet waar het vandaan komt maar het doet zich voor, het is er. Misschien ineens, je wordt overvallen. Of je bevroedt dat het er is zonder het nog te weten. Een ogenblik slechts, of soms een tijdje, dat de wereld zich anders voordoet. Wanneer het zich krachtig vertoont merk je dat je anders gaat kijken, er is een ander gevoel, je ziet meer licht, je hebt een andere energie. Je voelt je opgetild, het gaat vloeien. Je ziet hoe je een obstakel kunt overwinnen, of hoe je het kunt benutten als instrument. Obstakels in  je eigen lichaam wellicht, in je denken, in je voelen.

Hoe is dat nieuwe gewaarworden? Je mind is dan deelgenoot aan iets groters, een ander bewustzijn. Het denken krijgt vleugels. Het krijgt deel aan de levenskracht.

Levenskracht is de energie van de ziel die jou heeft uitgekozen om het leven te ervaren, in lichaam, hart en denken, in vreugde en verdriet, in activiteit en in rust. Om mee te werken aan het bouwwerk van de geest. Het bouwwerk dat in voortdurende beweging is, gedreven door de levenskracht van menselijkheid en spiritualiteit — Hazrat Inayat schetst het ons als de tempel die woning wordt van liefde, harmonie en schoonheid. Die levenskracht is wat de ziel doet – vanuit haar natuur van licht, als de stalende straal van de goddelijke zon. (Zie ook het betreffende artikel in De Soefi-gedachte, september 2014)

Deze beeldtaal verheldert Inayat Khan waar hij laat zien dat de ziel en de mind vooral als bewustzijn kunnen worden beschouwd. De ziel heeft deel aan het universele bewustzijn en put daar haar leven en kracht uit. De ziel is ook ons eigenlijke bewustzijn van licht en leven, en de mind ontvangt het licht van de ziel en speelt het door in de mind. Wat dan gebeurt: de mind ontdekt zijn vergeten verbinding met de ‘divine mind’, het goddelijk bewustzijn. Je bewustzijn gaat dan open: meer licht, minder gewicht. Nieuwe kracht, nieuw leven, een afstemmen op een ander trillingsgetal, dat van de ziel. Het is je eigen grondtoon. Je bent onderweg om je wezenlijke identiteit te ontdekken.n

Bewustzijn verruimen

Ons gewone bewustzijn en denkwijze zijn bepaald door het fysieke bestaan, want we zitten  in het lichaam en verkeren in de wereld. Daar voorbij is dat andere grote bewustzijn verborgen, het gindse, dat nog steeds vol aanwezig is en stil werkzaam. Het lijkt ver weg, onwerkelijk wanneer we lezen dat die gindse sfeer er een is van subtiele trillingen die een sublieme helderheid teweegbrengt, een ongekende vrijheid, een sfeer van een doordringende inspiratie en creativiteit. Maar het is niet ver weg want het is je bij geboorte meegegeven,. Het is als  een legaat, gesteld op jouw naam, het is jouw erfgoed. Het is wat Inayat Khan de sfeer van genius noemt, de wereld van djinn. Ik noem het meer westers de sfeer van het gindse.

Tja, dat staat natuurlijk wel in schril contrast met de harde fysieke werkelijkheid hier. Het bewustzijn huist in een werkelijkheid die hard is en grof ten opzichte van die andere sfeer. Niettemin is ons fysieke ik, hart en denken inbegrepen, een nagenoeg perfect instrument om aan het zielsverlangen naar ervaring te voldoen. Al is deze bedekking nog zo compact, dik en zwaar voor de ziel om erdoorheen te schijnen, het vertoont kieren. Een scherp oog kan glimpen van de gindse werkelijkheid ontwaren. Toch kan die bedekking lichter worden, geleidelijk licht-doorlatend, of zelfs door-zichtig. Verlichtend. Een ervaring van de uiteindelijke werkelijkheid. Die in zijn volheid pas intreedt bij de dood van het fysiek, zoals prachtig verwoord in het gebed voor de overledene; en in de toespraak Treur niet. Niet eerder? Die vraag zijn we aan het naderen.

Is het denken in het gewone leven hier dan afgesneden van die volheid, alleen bereikbaar in stille afzondering? Nee, het is juist het idee van het legaat dat je kunt ontwaken tot het besef dat dit gewaad meegekomen is bij je geboorte en stil wacht tot je het ontdekt. Of soms in beroering komt vanuit het verlangen van de levenskracht van de ziel om ontdekt te worden. Dat kan uit jezelf voortkomen. Hoe?

Met zijn weten van die andere sferen en vanuit de aard van die gewaden van bewustzijn, reikt Inayat Khan bruggen aan die in het leven gangbaar zijn, maar ook een diepere laag van ervaring in zich bergen. Potenties die te ontdekken zijn. Ons denken-hier is uit dat verhoogde bewustzijn afkomstig, wordt erdoor gevoed en is er duurzaam aan gekoppeld.

Verruiming ook verwelkomen

Hoe dat te ontdekken? Wel, het kan je overkomen. Maar het is ook een kwestie van jezelf er  toegankelijk voor te maken. Niet zozeer vanuit en door de wil – die allicht min of meer dwingend werkt —  maar door te faciliteren en een welkom te bereiden. Een boom heeft zijn eigen groei- of levenskracht. Maar die ontplooit zich pas wanneer die gefaciliteerd wordt: toereikende voeding, een goede bodem, zonlicht, ruimte, gezonde lucht. Evenzo een kamerplant, die bovendien zorg en liefde behoeft. En wat behoeft de mens? Voor een welkom: je gemoed instellen, het denken zuiveren (purification of mind), je laten pakken door schoonheid, afstemmen op harmonische klanken, liefde kunnen ontvangen – en vooral dit alles ook kunnen geven. Helderheid van je geest door hem op te klaren, intuïtie door haar in te wachten, open te staan voor het creatieve moment in je omgang met mensen en situaties, ‘het wel willen’. Welwillendheid. En liefde en zorg voor dat kostelijke instrument van het lichaam.

Waaruit bestaat die noodzakelijke voeding? Uit de subtiele vibraties waarmee de sfeer van het gindse zich kenmerkt; een verfijnde sfeer — die zich toch onder omstandigheden laat ontdekken. Hoe? Waarin zijn die subtiele trillingen te vinden? Inayat Khan beschrijft beeldend hoe je in muziek, in poëzie, in schoonheid kunt worden opgetild tot in een helder ander bewustzijn. Soms gebeurt het je, wanneer je schrijft of dicht of zingt, hoe je geest meegenomen wordt naar een vrijheid van denken die een andere toonzetting heeft. Misschien verheven, of ook heel dichtbij. Intuïtie of inspiratie komt tot je wanneer je toonzetting en je ritme afgestemd zijn op je eigen grondtoon. Gewoon in het dagelijkse doen-en-laten misschien. Of in meditatie. Denken is zoveel ruimer dan denken, ontdek je. Geestelijke vrijheid. Voelen zoals de vogels vliegen. Helderheid. Het licht van de stilte, zoals Joost Zwagerman de sublieme kunstervaring aanduidt. Waar het duister licht wordt. Opgenomen worden in de schoonheid van de natuur.

Het is een denken dat de gewone gedachten en woorden overstijgt, zonder het gewone te verliezen. Of als het heel sterk wordt, de werking van de hersenen overstijgt. Het is een ervaring langs de zintuigen heen. Gewoonlijk pas na de dood. Of wanneer nabij de dood, bekend uit de BDE-literatuur. In meditatie of heel direct in de woorden van onze Meester. Die je meenemen zo dat het leven zich anders vertoont, licht in het donker.

Dat is het grote perspectief. Maar waar het me om gaat is de ontdekking in Inayat Khans woorden: dat het gewaad van helderheid, creativiteit en intuïtie er nog steeds is – en toegankelijk is. En soms te ervaren. In een hier samengestelde tekst tovert hij ons het volgende voor:

Het bewustzijn van die andere wereld van het denken, zoals die ook hier ervaren kan worden, heet malakut, de sfeer van verbeelding en gedachte. Daar heerst een grotere vrijheid en er is minder beperking dan we ervaren in het aardse leven. Zo wordt er schoonheid en een gemak toegevoegd, die hier ontbreken. Hoe reëler de verbeelding, des te groter gaat het bewustzijn van die sfeer worden. De sfeer van deze denkwereld is niet kleiner dan deze wereld, nee ze is veel groter. Zo groot dat het alles kan omvatten (accommodate) wat het universum bevat. En dan zou er nog plaats over zijn om te vullen. Zoiets kan gebeuren wanneer de zintuigen in rust zijn zodat de ziel vrijelijk in de mind kan doorwerken, meer nog in droom dan in de werkelijkheid.                                                                                                                Uit De ziel, p.100

Zo kan een filosofietje tot een kleine meditatie worden: door zijn boodschap (hier dan helaas in mijn woorden) te ontvangen, door te laten dringen en te assimileren. Zo worden ze van jouzelf. Zoek zijn woorden vooral zelf na. Vooral bv in De ziel, vanwaar, waarheen.

Juni 2016.

Het bronmateriaal bestaat uit teksten van Hazrat Inayat Khan, verzameld, geordend en gereflecteerd in een groot essay, What does the soul tell. Verschijnt juli 2016.