with English abstract

 Melancholie – die ervaring kent iedereen wel, meer of minder. Dit stuk stelt de vraag: is het een aandoening of is het ons (nagenoeg) aangeboren? Een toestand van je gemoed? Nagenoeg aangeboren – dan zou het een bijna onlosmakelijk deel van de menselijke natuur zijn. Er komen vragen op, zoals wanneer je ermee zit, wat doet het je? En, wat doe je eraan? Heeft het te maken met je levenskracht?

Recent is er een boek verschenen over melancholie. Ik heb er over geschreven voor mijn oudere medebewoners. Onder ouderen is dat iets dat vaak voorkomt. Immers, je kijkt terug op je verleden. Daar komen allerlei gedachten en gevoelens bij omhoog. Misschien kun je niet loskomen van een herinnering; het zit je dwars. Iets voelt als geblokkeerd in je denken of voelen. Of je lichaam wil niet meer. ‘Het’ wil niet meer. Dat gebeurt. Dat is denk ik een algemene ervaring. Het kan resulteren in uitzichtloosheid. In eenvoudige vorm is het een alledaags verschijnsel. Het ene ogenblik overvalt je een somberheid; of je voelt je niet op je gemak, het is hier niet lekker. Een andere keer zit alles weer goed. Dat is de afwisseling van zon en wolken. Maar blijft het daarbij?

Het bedoelde boek is beknopt en goed leesbaar, geschreven voor de Maand van de Spiritualiteit dit jaar. Auteur is de bekende filosoof Joke Hermsen. Het is een mooi en doordacht essay onder de titel Melancholie van de onrust. Het heeft wekenlang als nummer 1 op de NRC-bestsellerslijst van de boekhandel gestaan. Haar betoog raakt inderdaad een snaar. Zo ook bij mij, al dacht ik vrij te zijn van deze geestestoestand. Droefgeestig, zwaarmoedig, somber, treurig – het is niemand vreemd. Maar pas op — je zou het er bijna van worden. De auteur ziet het niet als een aandoening, nee, melancholie is de mens nagenoeg aangeboren. Ik stoor me aan dit pessimisme.

Zij geeft een indringend tijdsbeeld van een vaak onderliggend besef van verdriet en verlies, van falen en frustratie over wat er is misgegaan; teleurstelling, verwaaide verwachtingen, een ineenschrompelend zelfbeeld dat dreigt deel te worden van je gemoed.  Dat je alsmaar met je meedraagt. Een hele last. Dat dreigt melancholie in het gemoed te laten toenemen. Geleidelijk kan het een hechte plek gaan innemen. Vaak blijft het niet bij treurnis over het verleden. Het gaat je toekomstbeeld beïnvloeden. Met alle hedendaagse conflicten een geweld wordt ook het heden er niet vrolijker op.

Zou het niet goed zijn om ook over weemoed te spreken? Dan is er wel droefheid om verlies. Maar het gaat gepaard aan dankbaarheid voor bijvoorbeeld wat er geweest is: het is volbracht. Dat tilt je op uit de zwaarte.  Je kunt weer verder. Het is een terugkijken naar een vollediger beeld, inclusief waar het goed ging. Dat brengt de negatieve gevoelens in evenwicht. De donkere tinten krijgen een lichtere kleur. Er komt dankbaarheid omheen te liggen. Zelfrespect voor hoe je je erdoorheen hebt geslagen, al liep het niet zo af als je verwachtte. Dankbaarheid reikt de sleutel aan om de aandoening melancholie aan te pakken. Het kan de keer zijn in hoe je de wereld en jouw leven beziet. Laat het besef doorbreken dat het gevoel van gemis ook uitnodigt er wat van te maken: het creatieve moment. Weemoed omzetten in activiteit. Doorbreken van de blokkade. Je kunt weer verder. Dan valt ermee te leven. Hoe? Door eraan te werken.

De teneur van het boek van Hermsen duidt op een onderliggende zogenaamd realistische levenshouding. Daarin wordt melancholie aanvaard als een gegeven. Ja, inderdaad doet zich dat voor. Kijk maar om je heen. Niets aan te doen? Maar dat is toch een miskenning van een wezenlijke drijfveer in de mens: zijn levenskracht. Geen beter voorbeeld dan het kind, van pasgeborene tot voorbij de pubertijd. Het is de kracht waarmee je ter wereld kwam, de kracht die je krijgt om door te gaan, om te herstellen, te groeien in denken en voelen, ook tegen de verdrukking in. Een verlangen naar verder, hoger, dieper. Zie ook de kracht in de natuur om je heen, ook in de winter. Het is een en al vernieuwing en bevrijding van de creatieve krachten. Het ontdekken daarvan kan het keerpunt zijn uit de melancholie. Is die kracht niet ook in de mens? Zie in het lichaam hoe wonden genezen, cellen zich vernieuwen, gestoorde synapsen nieuwe verbindingen in de hersenen maken.

Melancholie kun je bestrijden met die zelfde kracht. Dat vermogen tekent zich ook af als verlangen. Verlangen is een motor. Mits gestuurd door wijsheid baant ze zich een weg.  Dan komt de creativiteit aan de orde die je uitnodigt weliswaar te aanvaarden maar tegelijkertijd eruit te klimmen om er iets van te maken, of een tegenwicht te vormen; er een positieve draai aan te geven. Joke Hermsen boeit en verrast met erop te wijzen dat de mens dat vermogen tot scheppen heeft.

Zij legt ook een verband met de heersende onrust, zo bij mensen zo in de samenleving. Hoe bereik je rust, hoe het te creëren? Daarop geeft ze geen echt antwoord. Inayat Khan legt een belangrijk verband. Ik verwijs naar wat hij hierover zegt in Gatha II, Metafysica, 2,3, ‘Verduren’. Het gaat gewoon over het dagelijkse leven. Daarin word je voortdurend gestoord in je concentratie, in je ritme, in je bezigheden. De volgende stap is dat je geest verstoord raakt. De wereld gaat je tegenstaan, je wordt somber, melancholie als vluchtweg. Je gaat situaties vermijden in plaats van ze aan te pakken, of tenminste te kunnen verdragen, te verduren. Je eigen ritme en afstemming te handhaven, zonder nochtans de ander in de steek te laten door een superieure houding. Nee, het is bestand te zijn, te verdragen, door de vingers zien, geen aandacht schenken, over ’t hoofd zien. Al datgene dat niet met jou, je ideeën, je overtuigingen in overeenstemming is. Blijf bij jezelf maar laat je hart sympathiseren.  Dan verstoor je op jouw beurt anderen ook niet. Een ontwikkelde adem is hierbij een krachtig hulpmiddel, sterk maar verfijnd. Dat draagt je bij het verduren en schenkt energie aan het hart. Het leert je hoe om te gaan met een bewolkte stemming. (Inayat Khan, Sufi Messsage, vol.VIII new, ch. XVII). Melancholie is ook het gif dat de dankbaarheid verduistert, je blijdschap om wat er wèl is, en was.

Zou het niet goed zijn jezelf op schoonheid te tracteren? Of op een harmonie die rust brengt. Sympathie om te geven is zaaien en oogsten. Zo trekt de melancholie zich terug naar de achtergrond.

Tenslotte een persoonlijk woord over de levenskracht. Die beschouw ik als mijn ziel, mijn ware wezen, verbonden met een bewustzijn dat groter is dan mijn zelf, een rijke bron. Maar helaas zo vaak verborgen, verstoord, miskend.

Abstract

Melancholy: inborn, or an ailment?

The issue was raised by a Dutch philosopher, Joke Hermsen, who argues that is virtually inborn. It was published as an extensive essay which has been the number 1 on the sales list of the leading bookshops for a few weeks. Melancholy belongs to life and to human nature, even at birth, is her argument.

This paper questions her issue. Rather, melancholy here is viewed as an ailment, a temporary disorder. It happens, like clouds and sunshine alternate. But when it is not watched over  and contended with it often develops into an ‘overcast’ mindset, occasionally developing into a depressed mindset.

Inayat Khan, however, suggests to develop strategies to reverse this tendency or even to prevent the formation of such mindset. He advises to endure and avoid cloudy and overcast situations to impact mind and heart.  Keep your rhythm and attunement, watch your breath (Gatha II, Metaphysics: Endurance). Gratefulness is a powerful prevention, like beauty is. It is the soul’s life energy that scatters the clouds from mind and heart. This soul is live connected with a vaster consciousness in which God is present and acting.