Dit essay is een filosofietje dat beoogt behulpzaam te zijn bij bv hoe je omgaat met je wil. Bijvoorbeeld omtrent de beheersing van het denken, of hoe we gedachten kunnen ‘managen’. Of hoe om te gaan met emoties. En ook de vraag of ik kan omgaan met het schijnbaar autonome gezag van de behoeftes en verlangens van het lichaam? Ik zoek inzicht in de aard en werking van de menselijke wil. Maar we zien ook uit naar de rol van de ziel. Daarin zullen we de link kunnen vinden van de mensenwil met de goddelijke wil, de link tussen kadr en kaza.

Deze tekst is een voorstel. Ik wil graag in gesprek komen.

WORDT DE WIL BEPAALD DOOR HET DENKEN? – een klein gedachtenspel

Wordt de wil bepaald door het denken? Ja natuurlijk zou je zeggen. De wil wordt toch door het denken (de geest, de psyche) gestuurd? Ja, en nee. Laten we even ermee spelen. Op het ene ogenblik heb je het idee dat je zelf die wil bent: ‘mijn wil, dat ben ik’. Maar dan komt het moment dat die wil jou denkt te kunnen besturen, bv door opkomende impulsen. Of is het toch simpel dat het om één wil gaat, die ook nog eens helder en eenduidig is? Die nog bestuurbaar is ook? En waar zit die bestuurder?, in mijn denken? Of word ik door die wil gestuu rd? In elk geval besef ik dat die wil een kracht is. Is het niet zo dat die kracht mij soms de baas is? Is er niet vaak sprake van dat je heen en weer schuift tussen verschillende wensen en voorkeuren? Als je goed toekijkt ontdek je dat de wil niet alleen een denkwil is. Inayat Khan spreekt vaak over de heelheid van de mens die zich tegelijkertijd in verschillende gedaanten vertoont. Het lichaam spreekt, gedachten dringen zich op, het hart heeft zijn eigen taal en wensen.

En de ziel? Die achterliggende kracht – ondenkbaar, onzichtbaar, onhoorbaar, en toch een werkelijkheid die ervaren kan worden, buitenzintuiglijk waarneembaar. Maar wat of wie is de achterliggende kracht? We komen te spreken over de ziel en hoe lichaam, denken en gevoel als ‘heilige’ instrumenten zijn van die ziel. Daarin is de ziel kenbaar.

OF IS WILSKRACHT ZIELSKRACHT?

Laten we dus die kostbare schat in het binnenste van de mens niet vergeten: de ‘onzichtbare verborgen, stille, luid fluisterende ziel’. Wanneer die ziel ontwaakt ontdek je dat jouw zelf niet in het fysieke, mentale of emotionele zit. Nee, je ware ik zit in de lichtende dragende en sturende ziel. De ziel als een voortdurend werkzaam stralende straal van wat Inayat Khan ons als de goddelijke Zon heeft uitgebeeld.* ‘Die ziel van mij is de goddelijke kracht, de coördinator en beheerder van mijn ongedurige wil. Mijn eigenlijke identiteit.’

Wilskracht is geen mentale kracht, houdt Hazrat Inayat Khan ons voor — al doet die zich zo voor.

De hieronder volgende passge is ontleend aan een tekst van Inayat Khan in de Gatha’s. Voor de letterlijke weergave zie: Gatha II, Tasawwuf / Metafysica 7 ‘Wilskracht’, ‘Will power’. Nederlandse uitgave p.159-161. English text: “Will power is not mental power, but it appears in the form of a mental power: the mind, as a globe, gives out the light of the will. Will power, plainly speaking, is soul power. […] No doubt the mind is an instrument, also the senses are instruments of the will power, and if these instruments are not sound and well developed, the will power cannot work properly. […] It is therefore that in the Sufi cult practices are given to make the mind as well as the senses proper tools for the will power to use. [……] Will power is like a battery of life.[…..] Will power in man is the secret of God, and in this secret the mighty power of God is hidden.”

Het is natuurlijk aangewezen deze Gatha in zijn geheel te lezen. Nederlands p.159-161.

Wilskracht is de kracht van de ziel. Het is je levenskracht, begrijp ik. Anders dan je zou denken is wilskracht dus niet gewoon de vorm die de mind daaraan geeft. En zeker niet Swaabs ‘ik ben mijn brein’. Ja, die wil doet zich voor in mentale vormen, mijn gedachten, mijn uitgedachte wil. Die mentale vormen worden bepaald door het bewustzijn van die denkende en willende persoon. Dienovereenkomstig zal de wil zich verschillend uiten.

Hoe kan ik me dit voorstellen? Zie die ziel als een stromende lichtbundel van energie; en stel je het denkende bewustzijn van een persoon voor als een glazen tunnel. Het glas is soms meer en soms minder geëigend om licht door te laten, ondoorlatend, of opaak, translucent of transparant of zelfs helder. Verder zal het duidelijk zijn dat het bewustzijn van die persoon gekleurd is en een grote variëteit aan beeldvormen bevat. Al naar gelang zal de wil zich dus verschillend voordoen. Stel je nu voor dat het glas is als je bewustzijn, dan zul je de zielskracht dus verschillend interpreteren, al naar gelang waar je bewustzijn zit. Dus: of het licht van de ziel zich helder vertoont of gekleurd, stek of zwak, wordt bepaald door de helderheid van je bewustzijn!

Wie lost dat op? Uiteindelijk is het de ziel die de kracht erachter vormt en de ‘willen’ samenbrengt

De ziel, dus, gebruikt het denken als haar instrument om te verschijnen. Dat is een. Evenzo is het hart een instrument. En niet te vergeten: het lichaam. Het is daarom van belang dat deze instrumenten geschikt zullen zijn voor dit doel. In de soefi scholing worden daartoe hulpmiddelen (oefeningen) gegeven voor bv zuivering en afstemming. Wilskracht kun je dus zien als een levensbatterij. Het gaat erom het bewustzijn erop toe te bereiden en erop af te stemmen. De idee is dat die batterij in jezelf is als het geheim van God.

GODDELIJKE WIL – KAZA

Zie ook de twee artikelen in dit blog Sufi Views ‘Een zoektocht naar God’ en ‘Bewustzijn’.

Wie is God? Wat is God? Gevoed vanuit het innerlijk weten van de mens, word je – en nu spreek ik voor mijzelf – iets van dat wezen gewaar in een uitdrukking in het persoonlijke bewustzijn. Wat voor God? Gevoed door inspirerende tradities en vanuit een persoonlijke ontwikkeling heb ik een vermoeden hoe de schepping zich ontplooit in een doorgaand proces van een alsmaar verder reikend en dieper delvend doelgericht bewustzijn, het universele bewustzijn, dat alvermogend is, alomtegenwoordig, aldoordringend, de Ene, het enig Zijnde, God, — die tegelijk woont in mijn hart. Mijn ziel is een stralende straal van de goddelijke zon. Of, anders benaderd, datgene wat voor jou het hoogste is en tegelijkertijd jou ‘meer nabij is dan je eigen halsslagader’.

In dit geheim van mij is Gods machtige kracht verborgen. Is de ziel niet dat geheim? Ja, het is je intieme geheime kracht, je levenskracht: scheppend, onderhoudend, levengevend. Geheim? ja, omdat de ziel beeld noch woord is, gezien noch gehoord. En toch is zij je meer nabij dan je halsslagader. Wat een inzicht. De ziel is dan als het ware de uitloper van de goddelijke wil. De ziel begrijp ik dan als een straal van de goddelijke wil, die in de mens werkzaam is.

Telkens wanneer die straal toegang vindt tot je innerlijke besef komt de verbinding tot stand een schakeling tussen de goddelijke en de menselijke wil. Dan staat de kadr in dienst van kaza.

Nou, dat is heel mooi en prachtig. Maar, nuchter gesproken, hoe werkt dat? Is er in het leven van alledag wat van te bespeuren of zelfs van te ervaren? Hoe gaat die schakeling in z’n werk?

Laten we eens kijken of en hoe de grote wil zich in zijn menselijke gedaante (kadr) vertoont en in onszelf actief is. Hoe doet hij zich voor? Zou het kunnen zijn dat die wil zich meervoudig voordoet? Behalve in het denken, is er niet ook een wil in je lichaam werkzaam? En heeft het hart niet ook een wilskracht? En: hoe strijdig kunnen ze wel niet zijn? De menselijke natuur keent zoveel strijdigheden. En aan de andere kant, hoe krachtig zodra ze gelijkgeschakeld zijn? Hier enkele impressies.

Ik ervaar dat er een wil zit in mijn lichaam. Er zijn lichaamsprocessen die een eigen wil vertonen: al weet ik dat het brein de zaak ‘technisch’ regelt. Even afgezien van de onwillekeurige acties zoals afvoer van afvalstoffen, zijn er krachten die vooral fysiek zich opdringen, zoals seksuele aandrang, of primaire reacties als vrees en woede. Gevorderde verslaving is ook een voorbeeld: je kunt er niet aan ontkomen. Elk van die krachten is je de baas, zo lijkt het. Maar we weten dat het er anders uit kan gaan zien wanneer het denken er zich mee gaat bemoeien; er een stokje voor steekt of eraan stuurt. Dan praten we over het denken:

Ik laat mijn gedachten nog verder de vrije loop. Er zit wil in het denken, sterker: het denken is wil, van tijd tot tijd zelfs een dominante of dictatoriale. Die denkwil is dan autonoom en kan je ook tegenwerken. Dat gebeurt vaker dan je beseft. Dan neemt het een loopje met je tot je doordraait, tot je in een weerbarstige vicieuze cirkel meegenomen wordt. Hij uit zich ook in vooropgezette ideeën. Dan wordt hij quasi onbeheersbaar. Hij kan je tot daden brengen die een andere wil van jou niet wenst. Vraag: is de wil vrij, of is hij geconditioneerd, of zelfs gecontroleerd? Controle door wie? Is er een wil achter je wil? Hier raken we aan het geweten, toch? En dus aan bewustzijn.

Er zit ook wil in je hart, het denkbeeldige centrum van emotie en gevoel. De liefdesdrang is een wilsuiting die uit het hart naar buiten stuwt, en anders werkt dan de denkwil. Maar het hart vertoont bij tijd en wijle ook dominante trekjes waaraan je nauwelijks ontsnapt. Het hart kan ook verzuren of verbitteren – hoe graag je geweten daaraan ook zou willen ontsnappen. Het is goed te bedenken dat felle emoties niet in het hart zitten maar zich uiten via het lichaam. Soms zelfs puur fysiek van aard zijn. Ik noemde angst en woede al.

Hieruit zien we dat die ene wil die we menen  te kennen begrepen kan worden als een triade van het fysieke, het mentale en het gevoel, het hart. Maar dat ik (mijn wil) me identificeer met het aspect waarvan ik me op dat ogenblik het meest bewust ben. Dat wil zeggen, wanneer een ervan het sterkste is, en de een de andere opzij duwt. Dus wanneer bv het lichaam het voor het zeggen heeft, dan ben ik mijn fysiek; daar draait het om. Of, mutatis mutandis, ik ben mijn gedachte, mijn denken, cq mijn gevoel dat ben ik. Niet de feiten maar het bewustzijn is dan de sleutel. Wanneer we er de ziel bij betrekken, verschuift de vraag naar ‘wat is de ziel’? Toch: mijn diepste bewustzijn, dat is mijn ziel? of zij de achterliggende coördinator en beheerder is?

Waar deze ernstig conflicteren, heeft de levenskracht onvoldoende vermogen om de wilselementen op één lijn te brengen. Daarmee zitten we dan opgescheept. Kun je die levenskracht terugvinden en oproepen, dan kan het zijn dat we erin slagen om denken en hart op één lijn krijgen. Dan kunnen we er in slagen om ongecontroleerde lichaamsprocessen te managen en beheren.

De oplossing zou dan logischerwijze ligt dan ook in het op één lijn brengen van die verschillende strevingen. Een oplossing voor innerlijke conflicten zodat je beter om kunt gaan met externe conflicten waarin je terecht bent gekomen.

Laten we nog eens te binnen roepen dat deze ‘entiteiten’ niet op zich staan, maar dat elk ervan bestemd is om zowel op zich als samen te functioneren: de mens als één groot organisme van lichaam, denken en hart. Niet zelden zullen ze echter conflicteren, met allerlei gevolgen van dien. Nogal contraproductief. Dat kan verwarrende situaties opleveren. Deze andersgeaarde en soms conflicterende wilsuitingen kunnen je bewustzijn uit balans brengen – het grotere besef dat zoekt naar het instrument-zijn. In het leven van alledag kan zo’n conflict op elk moment gebeuren in actuele situaties. Bewustzijn? Simpel gezegd, datgene waarvan je vervuld bent; want dat is wat je waarneming en je reacties bepaalt. Het gaat dan bv over vooroordelen of voorgebakken voorkeuren. Dat zijn ‘bevroren’ situaties waar heb je weinig oog voor andere aspecten hebt. Daar zou het hart mogen zorgen voor warmte zodat wat ijs was gaat vloeien, een flow.

Ernstiger is het wanneer het conflict dieper ligt als gevolg van een onbalans in je diepere bewustzijn. Dan is de ijslaag dikker en dieper bevroren. Zoals het zich gevormd heeft door alle indrukken en ervaringen in het leven opgedaan en die in het onderbewustzijn opgeslagen liggen. Daar ga ik nu verder niet op in. De idee blijft overeind: ontdek de universele wil, kaza. Het smeltvermogen is eindeloos.

Let wel, de kracht die werkzaam is nog steeds die zielskracht. Die verliest kracht wanneer haar instrumenten niet gelijkgeschakeld zijn als batterijen, maar het moet doen met parallel geschakelde batterijen waardoor de kracht verstrooid raakt. De flow treedt pas op wanneer de kracht van de ziel ongehinderd zijn werk kan doen via haar instrumentarium. Anders gezegd, wanneer lichaam, denken en het voelen in harmonie zijn met elkaar. En gereedgemaakt en afgestemd. Dan kan de zielsenergie onbelemmerd stromen.

Het gaat er uiteindelijk om of je je bewustzijn kunt managen vanuit een besef als aangeduid.

Telkens wanneer dit slaagt vindt de schakeling tussen de goddelijke en de menselijke wil plaats. Dan staat de kadr in dienst van kaza.

Een uitdaging aan de lezer (inclusief deze schrijver) om dit idee te toetsen in je eigen praktijk, of wellicht met elkaar.

Het blog staat open voor een gesprek.

Welkom om je te abonneren!

Abstract

The paper is a plea for recognizing the human will as an instrument for the soul as active part of the divine will. It suggests understanding the human will as composed of the bodily will, the mental will and the will of the heart. It seeks ways how to mutually attune them to come into a flow for the soul to guide the human will in accord with the divine will.

Samenvatting

‘Filosofisch’ voert dit artikel een pleidooi om de menselijke wil (mensenwil) te begrijpen als een instrument van de ziel. De ziel maakt actief deel uit van de goddelijke wil. Deze is te begrijpen als het universele bewustzijn. Lastig is dat de mensenwil niet eenduidig is. Want die wil uot zich in verschilleendee vormen en kanaleen: de wil van het lichaaam, die vanhet denken en die van het hart. Gespeurd wordt langs welke weg ze op elkaar kunnen worden afgestemd teneinde een stromende bedding (‘flow’) voor de ziel te zijn.

English text:

“Will power is not mental power, but it appears in the form of a mental power: the mind, as a globe, gives out the light of the will. Will power, plainly speaking, is soul power. […] No doubt the mind is an instrument, also the senses are instruments of the will power, and if these instruments are not sound and well developed, the will power cannot work properly. […] It is therefore that in the Sufi cult practices are given to make the mind as well as the senses proper tools for the will power to use. [……] Will power is like a battery of life.[…..] Will power in man is the secret of God, and in this secret the mighty power of God is hidden.”