God, personal or abstract? See summary

Een uitnodiging voor een gesprek en is daarmee een concept-tekst

Deze uitnodiging hier op het blog Sufi Views, gaat over het godsbegrip: is mijn Godsidee of Godsideaal persoonlijk of abstract? Of kan een abstract beeld je ook persoonlijk aanspreken? Geen theorie maar een hulp bij een actuele vraag. Een uitnodiging tot overdenken, een oproep aan je intuïtie.

Graag reacties met commentaar en vragen.

Een essentiële vraag voor religie, welke dan ook. Die vraag is nu nog dringender dan een eeuw geleden toen Hazrat Inayat Khan hierover sprak. Er is zelfs een soort afkeer ontstaan tegen het idee van een persoonlijke God die mensentrekken heeft. Daarmee heeft het idee God geheel afgedaan voor sommige, ja, voor vele mensen. Traditioneel verschijnt God tronend in de hemel, totaal gescheiden van de mensheid. Ik chargeer, oké, maar toch: God zelf lijkt onttroond te worden. Want, zegt men, dat beeld is door mensen bedacht naar eigen beeld en behoefte. God wordt gereduceerd tot een denkbeeld, vaak tot aan een wanbeeld. Persoonlijk voel ik zelfs een zekere schroom om het woord God serieus in gesprekken te berde te brengen. Dat doet pijn. Er is zoveel cynisme. Oké, het beeld kun je loslaten mits je de inhoud niet met de baby weggooit. Die inhoud vraagt om herbezinning. En misschien herijking. Religie heeft er zelf moeite mee. In de kerk zoekt men meer naar de onderlinge verbondenheid. Een sociale gemeenschap. We hebben meer samenhang nodig, meer verbondenheid, meer uitwisseling. Herstel van het horizontale. Dat is gunstig. Maar het verliest zijn grondslag wanneer niet de verticale dimensie als de verenigende kracht wordt ervaren. Die verticaliteit is de levensstroom die jou vanuit je hart je optilt. En de levensstroom die als zegen op je neerdaalt en je uitnodigt samen de ruimte te zoeken. Daarin ligt het gemeenschappelijke ideaal gebed.

Als we het idee van een God in de gedaante van de mens, van een God die ver weg bestaat, loslaten, wat dan? Is God als abstractie dan een oplossing? Wie moet ik er dan bij voorstellen? Of is het een ‘wat’? Kan een ‘wie’ abstract zijn? Dit nu is de vraag die ik hier opwerp. Het is dan wel nodig om niet de vorm maar de inhoud, de idee te benoemen.

Wat heeft Hazrat Inayat Khan hierover gezegd, het referentiepunt van deze site?  Hij oppert de vraag zelf in talloze lezingen. Kennelijk leeft die vraag al in de twintiger jaren. Telkens weer antwoordt hij: een abstractie als ruimte of tijd als godsbegrip is loos. Begin met de persoonlijke God. Bouw zelf je godsideaal. Soms voegt hij eraan toe: misschien ontwikkelt zich daaruit t.z.t. in jezelf een realisatie van de abstracte God. Laten we hier onderzoeken hoe dat ideaal opgebouwd kan worden.

Maar gaat het om persoonlijk versus abstract?  Is dat niet een valse tegenstelling? Abstract staat toch tegenover concreet, persoonlijk tegenover onpersoonlijk? Zo staat abstracte kunst tegenover figuratieve kunst die immers iets concreets uitbeeldt. Kan ik mij persoonlijk verbinden met een abstracte voorstelling als bij een Mondriaan  of een Rothko? Of nog scherper: met de schoonheid, met de liefde? Een persoonlijke verbinding?

Laten we onderzoeken of een abstractie ook persoonlijk kan zijn. En vervolgens, kan ik mij met een abstracte God verbinden? Ja, zeker. Ik neem het gebed Saum als illustratie. De volledige tekst staat aan het eind. Voor enkele termen heb ik een variant gebruikt, vanuit vertaaloverwegingen.

 

Het gebed Saum

In het gebed Saum worden we heel uitdrukkelijk geconfronteerd met een gebed dat zich richt tot een ‘persoon’. God wordt aangesproken met ‘gij’ en bekleed met een keur aan ‘eigenschappen’. Wat mij nu zo boeit: die eigenschappen zijn abstracte verschijningsvormen! Zie en luister:

allerhoogst, almachtig (eigenlijk: alvermogend), alomtegenwoordig, aldoordringend, het enige wezen [de enig zijnde],

schoonheid, licht, volmaaktheid (of: volmaking: het is een proces),

liefde, harmonie en schoonheid, goedheid,

wijsheid, genade, heerlijkheid, vreugde, vrede.

Abstracte begrippen? Ja!, maar juist zo persoonlijk. Want wat gebeurt er? In het bidden ontstaat een relatie van mij met die waarde, met dat aspect van God. Het roept de ervaring op die je onderging toen je intens genoot  van dat ene schilderij, bij dat overrompelende landschap, bij de verrukking voor de geliefde. Bij het verwerken van zulke ervaringen kan het gebeuren dat de idee schoonheid wortel schiet. Wanneer je dan in het gebed uitspreekt ‘uw schoonheid aanbidden wij’ kan er een vonk van herkenning overspringen die het hart verlicht. Wanneer dat ‘woord’ doorleefd wordt in spraak en hart door gewijde herhaling kom je er in een persoonlijke verbinding mee te staan. Het wordt een werkelijkheid die het fysieke overstijgt. Die spreekt jou aan, jij spreekt die geest van schoonheid aan. Je wordt deel van dat goddelijke aspect. De abstractie wordt persoonlijk, het wordt een doorleefde werkelijkheid. Het woord ontvlamt in je wezen. Je wordt meegenomen. Dat is onze religieuze mystiek: eenwording in een besef van eenheid. Het is een zegen om dat te mogen ervaren, al is het maar af en toe, al heeft het misschien nog geen grote diepte. Die ervaring kan zelfs het mentale en emotionele overstijgen. Zo ervaar je goddelijke schoonheid in een doorwerking van een geschilderde voorstelling.

Die doorleving komt hoe? In Saum bidden we ‘Uw schoonheid aanbidden wij’ en ‘Open ons hart voor uw schoonheid’. Wat kun je ervaren bij het uitspreken van dat woord schoonheid? Doordat je de aardse schoonheid kent en ervaren hebt kun je ontdekken dat die scheiding aards – hemels niet wezenlijk is. In tegendeel, samenvloeit. Hier en nu komt die verbinding tot stand. Het gebed komt in je hart tot leven, bij iedere stap. Je wordt gedragen en vervuld. Je stem resoneert op de klank van je hart.

Telkens wanneer het woord, elk woord van het gebed, je hart raakt, ontwaakt de aanwezigheid ervan, als de presentie van God. Dat werkt door in je leven. Het gebeurt op een moment, maar (en daar gaat om) het raakt ook verankerd in je gemoed. Het wordt een ondergrondse bron die jou voedt en tot leven komt, groeit tot wasdom. Schoonheid wordt goddelijk. Dankbaarheid vervult me met wat de soefiweg mij geschonken heeft. Speur zelf naar al die andere ‘abstracties’ die hierboven opgevoerd zijn, levende entiteiten in je hart.

 

Abstract en persoonlijk

Is een abstracte God realiseerbaar? Niet in een nuchtere redenering, een filosofische beschouwing of een cynische blik. Hierboven heb ik getuigd hoe die abstracte God persoonlijk kan worden wanneer je hart opengaat doordat je achter het kale woord kijkt — wanneer je niet meer primair van het zintuiglijke afhankelijk bent — wanneer je waarneming achter het wezen van de schoonheid kan kijken, achter vorm en kleur, voorbij melodie en ritme, voorbij de ban van het bedenksel — wanneer impuls veredelt tot intuïtie, wanneer oog en oor niet meer verblind en verdoofd zijn — wanneer de rede verlicht wordt en toegang  geeft tot ongezien beeld en ongehoorde klank — wanneer het abstracte tot levende aanwezigheid wordt. De goddelijke presentie die je zo intensief kunt ervaren in de natuur — in een kerk of tempel —  op een heilige plaats — in de armen van je geliefde.

Neem deel aan het leven, ontdek de schoonheid in de wereld, laat je oog het oog van het hart zijn. Ontdek schoonheid, laat haar op je inwerken.

 

Conclusie

De abstracte God, mijn soefi ideaalbeeld, is een persoonlijke intieme God. Juist doordat hij vormloos is, uitgaat boven het zintuiglijk waarneembare, boven de logische rede. Hij is Tegenwoordig en vraagt om verbinding, om gebed — in woord, gedachte en in diep ervaren voelen.

 

Samenvatting

Realisatie van de abstracte God in de persoonlijke God, of sluiten ze elkaar uit? Het gebed Saum laat je zeggen ‘Uw schoonheid aanbid ik’. Schoonheid is een abstractie maar tegelijk een levende werkelijkheid. Vanuit een betrokken hart kan ik me in gebed tot haar richten en met haar verbinden. Schoonheid is een ervaring. Een schilderij kun je je in verliezen, een groots of intiem landschap neemt je op. ‘God is de volmaaktheid van schoonheid’ zeggen we. Wanneer dat woord uitgesproken wordt vanuit het hart wordt het tot een persoonlijke werkelijkheid, Verbonden met God.

 

Abstract

Is the abstract God-ideal in contradiction to the personal God? In prayer Saum one is  expressing oneself in ‘Thy beauty I worship’. Beauty is an abstraction. Nevertheless one is invited to direct one’s heart personally to God as beauty. The bridge is not too far. An inspiring painting, one can be absorbed in it – one will surrender. A fusion of the heart with the spirit. When then speaking the words ‘o Thou, the perfection of (…) beauty’ as they resound in the heart one relates to the personal God through the process of realizing the abstraction. Prayer becomes meditation. Unifying, unification. The Presence envelops your heart and soul.

 

 

 

Saum

 

Geprezen, Gij, allerhoogste God,

alvermogend, alomtegenwoordig, aldoordringend,

het enige Wezen.

Neem ons in Uw ouderarmen,

hef ons op uit de dichtheid van de aarde.

 

Uw schoonheid aanbidden wij,

aan U geven wij ons gewillig over.

Allergenadigst en barmhartig God,

geïdealiseerde Heer / ideaal van de hele mensheid,

U alleen aanbidden wij, en naar U alleen gaat ons verlangen uit.

 

Open ons hart voor uw schoonheid,

verlicht onze ziel met goddelijk licht.

 

O Gij, de volmaaktheid

van liefde, harmonie en schoonheid,

almachtig schepper, onderhouder,

rechter en vergever van onze tekortkomingen,

Heer God van het oosten en van het westen,

van de werelden omhoog en omlaag

en van de geziene en ongeziene wezens,

 

Stort Uw liefde en Uw licht over ons uit,

geef voedsel aan ons lichaam, ons hart en onze ziel,

gebruik ons voor het doel dat Uw wijsheid kiest

en leid ons op het pad van Uw eigen goedheid.

 

Trek ons nader tot U, ieder ogenblik van ons leven,

tot in ons weerspiegelen mogen

Uw genade, Uw heerlijkheid, Uw wijsheid,

Uw vreugde en Uw vrede.

Amen